Auto da Fé

Gil Vicente, 1510

A seguinte representação, foi representada em Almeirim ao mui poderoso rei Dom Manuel.

Cuja invenção é que estando nas matinas do Natal entram dois pastores simples na Capela, e estando maravilhados no Pontifical de todas aquelas coisas, entra a Fé que lhe declara a significação delas.

Entra primeiro um pastor chamado Brás e, vendo assim aquela festa, chama seu companheiro dizendo:

Brás

Benito aquí está la boda.

Benito

Ah ño te lo dixe yo

juro a diez que allá me vo.

Brás

Aquí está la gente toda.

Benito

Cuántos que estos zotes son

5

o cregos o son personas.

Brás

Mas qué montón de coronas

bendígalos santo Antón.

Benito

Quién supiese desllindar

cuál es crego o sancristán.

10

Brás

De mil relleas están.

Benito

Cata, más ha hí que mirar.

Qué señefica esta mesa

con tanta retartanilla?

Brás

Bobo es cama a for de villa

15

chaqueada a la francesa.

Benito

Cuerpo de santa Pipía

sabes más que tú ñi yo.

Brás

Yo atobobado estó

de ver tal negrumancía.

20

Benito

Sabrásme tú rellatar

qué declinan estas lumbreras?

Son candelas o hugueras?

Brás

Ño lo sé pronunciar.

Son palos daquel ñatío

25

soncas ñascen ño sé dónde.

Benito

Ñi jota ño se t'esconde

pelletras más que tu tío.

Brás

Oh qué cosa tan garrida

es aquello que allí está.

30

Benito

Y aquello qué será?

Brás

Ñunca tal vi en mi vida.

Juro a diez más bobo estó

qu'el triste que anda en aprito.

Ño te quellotras Benito?

35

Benito

Más que tú bobeo yo

Ño hago siño pensar

maginando ñesta fiesta.

Pola caldeira da água benta:

Brás

Es aquello cesto o ciesta

o artesa d'amasar?

40

Benito

Qu'es aquella sebandija

amarilla incrucijada?

Brás

Será serpiente encantada

o es negocio de igrija?

O sabes lo que será?

45

Donde deslindan los pleitos.

Benito

Ternás muy grandes respetos

si Dios la vida te da.

Hideputa cómo aciertas

y pareces bobillón.

50

Brás

Está quedo ñeciarrón

siempre andas con gingretas.

Benito

Pelletremos poco a poco

qué feñita aquí esta gente

tan allegre y tan contente

55

quellotrado d'alborozo.

Brás

Aquéllas maginas serán?

Benito

Qué pegullal tan garrido.

Brás

Parece plado florido

la mañana de san Juan.

60

Benito

Hay aquí tanto que ver

que me siento atibobado.

Brás

Quién hallara algún lletrado

que supiera esto entender.

Vem a Fé e diz Benito:

Benito

Ésta que viene repicada

65

quellotrada a la morisca

ños dirá qué señefisca

qu'ella debe ser lletrada.

Brás

Y ella hace revellada.

Benito

Cata cata cómo está.

70

Brás

Quién será que viene acá?

Es imágine sagrada.

Benito

Ah ño plaga a ñuestros amos

y ño pese ño de ños

que ño hicimos los dos

75

revellencia cuando entramos.

Brás

Llugo llugo te quellotras

bien se puede corregir

tornémonos a salir

y revellemos ahotas.

80

Benito

Tú Bras harás la entrada.

Brás

Mas entremos par a par

porque ños cumple arrimar

al dar de la revellada.

Comencemos a la una.

85

Benito

Tente tente sobre ti.

Brás

Si tú te piegas a mí

diablo bestia ovejuna.

La mesura bien está

las manos también pongamos.

90

Benito

Por qué ño ños asentamos?

Brás

El diablo acertará.

Benito

Tú ño ves cómo está ella?

Brás

Ora ponte tú veremos.

Benito

Cumple que ños debloquemos

95

y tengamos ojo en ella.

Brás

Está hablando entre dientes

haces burla del verano.

Benito

Ya se me hincha una mano

y tú carillo qué sientes?

100

Brás

Las rodillas entomidas

las piernas m'están temblando.

Benito

Ella qué está maginando?

Brás

Tiene las mientes perdidas.

Benito

Llevantémonos daquí

105

ñosotros bobos estamos

vamos a ver ñuestros amos.

Brás

Ño me tengo d'ir ansí.

Sepamos desta zagala

quién es y lo que feñita.

110

Oh zagaleja bendita

quién sois vos de tanta gala?

Ño habláis? Pues ño sois muda.

Benito

Espera ya se llevanta.

Brás

Tanta revellencia tanta.

115

Benito

Juri a san que es resesuda.

Vós outros que demandais?

Brás

Ñosotros qué os queremos?

Si a ños ños perguntáis

ñosotros ño lo sabemos.

120

A divinal claridade

seja em vosso entendimento

e vos dê conhecimento

de sua natavidade.

Brás

Mas quién sos vos o quién serés?

125

Pastores, eu sam a Fé.

Brás

Ableñuncio Satañé

fa ñi fe ño sé que ses.

Fé é crer o que não vemos…

Pela glória que esperamos,

130

amar o que não comprendemos,

nem vimos, nem conhecemos,

pera que salvos sejamos.

Brás

Ahora lo entiendo menos

rellata eso más claro

135

que perjuro a santo Amaro

que ñi punto os entendemos.

Fé é amar a Deos, só por ele,

quanto se puder amar…,

por ser ele singular

140

nam por interesse dele.

E se mais queres saber:

crer na madre igreja santa,

e cantar como ela canta,

e querer o que ela quer…

145

Benito

El que pregunta ño yerra

qu'es aquella encrucijada

que allí está tan replicada

que semeja robre en sierra?

Aquela, é árvore da vida!

150

Brás

Ño deslindáis cómo há nombre

y qué hace allí aquel hombre

puesto y la color perdida?

Aquela é a cruz preciosa,

pera sempre esclarecida

155

pera os perigos desta vida…,

e nau da salvação nossa.

O homem se chama Jesu,

Messias, rei salvador…,

Deos e homem redentor,

160

não sei se o entendes tu…

Deos, é seu nome maior...

Brás

Mi amo ha nombre también,

Pero Alonso, y Pero Matos,

y Perazo lo llaman hartos,

165

ansí como a mano vien.

Allá en ñuestro lugar

si ño viene lluva, ñi vella,

toman una como aquélla…,

ñuestros amos a clamar:

170

canto

clamado:

Ora pro ñubes, ora pró ñubes…

Y las mujeres ansí

la que más gritillo tiene

la lluva ñi va ñi viene

y la cruz estáse ahí.

175

Benito

Vámonos anda cá Brás

ya gran rato que aquí estamos

bien coñoces ñuestros amos

anda ño cures de más.

Brás

Ño sabrás primero di

180

aquesta gente baldia

si dormieron todo el dia

o qué noche es ésta aquí?

Benito

Ella es noche d'allegría

ñinguno está aquí soñoliento.

185

É noite do nacimento

em que Deos mostrou seu dia.

É noite de grã memória

noite em dia convertida

escuridão consumida

190

com gram resplandor de glória.

No meo mais lumiosa

que no mundo nunca viste

e d'escura fria e triste

a mais doce e gloriosa.

195

Oh noite favorecida

de memorável coroa

vista de Deos em pessoa

começando humana vida.

Dos anjos toda cercada

200

dos elementos servida

do padre e filho escolhida

do spírito santo espirada.

Brás

Que ño os entiendo ño

ñi sé qué cosas habláis

205

si más ño lo aclarais

Como m'estaba me estó.

Si es noche de Ñavidá

ésa es otra sebandija

mas ño veo en ñuestra igrija

210

esto ansí como aquí está.

Haveis de crer firmemente

tudo quanto vos disser

os que salvos quereis ser

naquesta vida presente.

215

Crede o santo nacimento

ser Deos de virgem nacido

verbo de Deos concebido

pera novo testamento.

E que a virgem gloriosa

220

ficou tal como naceu

e sem dor apareceu

a nossa flor preciosa.

Deos em toda perfeição

homem pera padecer

225

e tirar a Lúcifer

toda sua jurdição.

Brás

Qué años ha que aqueció?

Mil e quinhentos e dez.

Brás

Y ahora ñace otra vez?

230

De mil años s'acordó?

Quizá si el hombre allá s' hallara.

Tanto monta se agora

contemplares aquela hora

como s'agora passara.

235

Pastor faze tu assi

começa de imaginar

que vês a virgem estar

como se estivesse aí.

E esta virgem mui ornada

240

de pobreza guarnecida

de raios esclarecida

de joelhos humilhada.

E que vês diante dela

um menino entam nacido

245

filho de Deos concebido

naquela santa donzela.

Vê o menino chorar

e a senhora afligida

sem ter cousa nesta vida

250

nem panos pera o pensar.

Na manjedoura metido

em pobre palha chorando

e os anjos embalando

o menino entanguecido.

255

Brás

Con eso se m'acordó

que cuando parió mi ama

chapuzada allí en la cama

todos los huevos comió.

Y tú Benito?

Benito

Maginaba

260

que era aquello bien de ver

ver a ñuestro Dios ñascer

y en esto m'espipitaba.

Decidnos señora vos

por qué tan pobre ñascía?

265

Todo el mundo ño tenía

por suyo pues era Dios?

Por mostrar que a pobreza

actual e spiritual

é o toque principal

270

da celestial riqueza.

Porque é porta da humildade

caminho da paciência

horto da santa prudência

esteo da santidade.

275

É abrigo dos cudados

e de mundanas mudanças

forra de vãs esperanças

dos homens desesperados.

Da fortuna vencedora

280

d'adversidades isenta

nau segura na tromenta

que tem porto cada hora.

Portanto a virgem real

per geração generosa

285

foi a mais pobre e humildosa

de todo género humanal.

E assi o verbo do padre

ex ancila concebido

pobre humilde foi nacido

290

bem parecido à madre.

Sentindo nossa miséria

chorava o santo menino

coberto o culto divino

daquela fraca matéria.

295

E porque ele é dado a nós

cujo império é eternal

faz esta corte real

a festa que vedes vós.

Vós outros também cantai

300

per vosso uso acostumado

como lá cantais c'o gado

ambos de dous começai.

Brás

Cantiquemos por san Polo.

Benito

Abreñuncio ños a malo

305

ora pues tenme este palo

verás cómo canto solo.

Ño ño ño ño ño ño ño

ño ño ño

que ño que ño.

310

Que ño quiero estar en casa

ño me pagan mi soldada

ño ño ño

que ño que ño.

Ño me pagan mi soldada

315

ño tengo sayo ñi saya

ño ño ño

que ño que ño.

Ah Silvestre.

Silvestre

Heme aquí.

Brás

Adó diablo estabas?

320

Silvestre

Bien oí lo que hablabas

y aun esotra que está ahí.

Brás

Viste tanto zote ya?

Ño ha poder que ño t'asombres.

Silvestre

Más ha cregos que ño hombres

325

mas a ños qué se ños da?

Yo y estos tres compañeros

pues que es noche d'allegría

cantaremos melodia

mejor que cuatro gaiteros.

330

Brás

Vos prehecha Fe sagrada

vida de ñuestro consuelo

pues ños mostrastes el cielo

seáis por siempre loada.

Cantam a quatro vozes uma enselada que veio de França, e assim se vão com ela e acaba a obra.

Laus Deo.